کد مطلب:669 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:18

گنجینه پرسمان » اجتماعي و فرهنگي

چرا جهاد، نوعي ذكر خداست؟

عارف نامدار جهان اسلام محي الدين بن عربي حديثي به اين مضمون از رسول خدا(ص) نقل ميكند كه فرمود: ذكر خدا بالاتر و با فضيلتتر از جنگ در راه او است (فصوص الحكم، فصّ حكمة يونسيّه). خودش نيز مضمون آن را ميپذيرد و با تلقي به قبول از آن عبور ميكند.

البته نام حق بر لب جاري كردن و ياد او را در دل داشتن وظيفه همگان است و رزمندهاي كه عازم ميدان نبرد ميشود با زمزمه بسم الله و في سبيل الله حركت ميكند.

ليكن اين كلام شيخ اكبر و اين حديث (به فرض صحت اصل صدور و درستي جهت صدور از آن حضرت) قابل توجيه است چنان كه شواهد توجيه، در كلمات و نوشتههاي ديگر جناب ابن عربي مشهود است. آنچه كه ميتوان به عنوان توجيه كلام او گفت، اين است: جهاد از موقعيتي ويژه در معارف قرآني برخوردار است از جمله اين كه:

1ـ عامل حيات است: «يا أَيها الذين ءامنوا استِجيبوا لِلّه و لِلرَسول إِذا دَعاكم لِما يُحييكم» انفال/24؛ [اي كساني كه ايمان آوردهايد اجابت كنيد دعوت خدا و رسولش را زماني كه شما را به امر حياتبخش فرا ميخوانند]. اين آيه در سياق آيات جهاد ذكر شده است از اينرو يكي از مصاديق بارز عامل حيات، جهاد است بلكه آيه، درباره جهاد، نص است و درباره ساير مصاديق، ظاهر.

2ـ مجراي تعذيب و خزي دشمنان خداست: «قاتِلوهم يُعذّبهم الله بِأَيديكم و يُخْزهم و يَنْصركم عَليهم و يَشْف صُدور قومٍ مؤمنين» توبه/14؛ [با كافران بجنگيد تا خدا به دست شما آنها را عذاب و خوار كند و شما را بر آنها پيروز گرداند و به سبب اين فتح، دلهاي مؤمنان را تشفّي و آرامش بخشد].

3ـ باعت احقاق و احياي حق و ميراندن و اضمحلال باطل است: «لِيُحقّ الحق و يُبْطل الباطل ولَوْ كَره المُجْرمون» انفال/8؛ [تا دين حق را تثبيت و پايدار گرداند و باطل را نيست و نابود سازد هر چند كه مجرمان را خوش نيايد.

4ـ موجب خدايي شدن كار انسان ميگردد: «فَلَمْ تَقتلوهم و لكنّ الله قَتلهم و ما رَميْتَ إذ رميْت و لكنّ الله رَمي» انفال/17؛ [اي مؤمنان شما كافران را نكشتيد، بلكه خدا آنها را كشت و اي پيامبر آنگاه كه تير يا خاك يا سنگريزه و مانند آن انداختي، تو نبودي كه چيزي ميانداختي، بلكه خدا آن را انداخت].

بنابراين، چيزي كه از چنين موقعيتي در ميان معارف ديني برخوردار است و باعث احياي اين امور ارزشمند ميگردد نه تنها خودش ذكر الله است، بلكه باعث زنده نگهداشتن ياد خدا در جامعه بشري ميگردد. چون جهاد آن است كه ذاكران الهي، ناسيان ياد و نام خدا را از بين ببرند تا به جاي ناسيان، ذاكران حكومت كنند و ذكر به جاي نسيان، علم به جاي جهل و بيخبري جايگزين گردد. از اين جهت نميتوان جنگ را مقولهاي جدا از ياد خدا به حساب آورد. البته جنگي كه براي احيا و اعلاي كلمة الله نباشد، پايينتر از ذكر خدا ـ حتي ذكر زباني ـ است، هر چند كه نتيجهاش كشته شدن ظالم و نابودي ظلم باشد؛ زيرا هدف چنين جنگي كشورگشايي و مانند آن است نه اقامه قسط و احياي عدل.

علاوه بر اين در جامعه مسلمين صدر اسلام، جهاد از جايگاه ويژهاي برخوردار بود طوري كه گاهي كساني كه به خاطر نبود امكاناتِ نظامي، توفيق حضور در جبهه را پيدا نميكردند، چنان اندوهگين ميشدند كه نه تنها از شدت ناراحتي اشكشان جاري ميشد بلكه گويا چشمشان ميخواست از حدقه درآيد و همراه اشك بر زمين بريزد: «أَلذين إِذا ما أتوكْ لِتحْملهم قلت لا أَجد ما أَحْملكم عَليه تَولّوا وأَعينهم تَفيض مِن الدَمْع حُزناً ألّا يَجدوا ما ينفقون» توبه/92؛ [كساني كه نزد تو آمدند تا آنان را سوار بر مركب، عازم جهاد كني وقتي به آنان گفتي: چيزي ندارم تا شما را تجهيز كنم، برگشتند ولي بر اثر حزن و اندوه چشمانشان از غم فرو ميريخت و ناراحت بودند كه چرا چيزي براي انفاق كردن در راه جنگ ندارند].

از خودگذشتگيها، ايثارها و نثارهايي كه مسملين در جنگهاي صدر اسلام از خود نشان ميدادند همگي برخاسته از تنبّه و توجّه آنان به جايگاه جهاد بوده است، مطرح بودن عنوان بدريّون ـ كساني كه در اولين جنگ رسمي اسلام مدينه و شرك مكه يعني بدر، شركت كرده بودند ـ به عنوان يكي از ملاكها و معيارهاي فضيلت نيز ناشي از همين تنبّه و توجّه بوده است.

---

: آية الله جوادي آملي
حماسه و عرفان